O roli pszczoły miodnej i tej jaką pełnią inne zapylacze w rolnictwie oraz o zasadach stosowania chemicznych środków ochrony roślin w kontekście zapylaczy opowiada prof. dr hab. Paweł Węgorek z Zakładu Entomologii i Agrofagów Zwierzęcych Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu.
Zapylacze, a zatrucia pszczół
W maju w mediach pojawiła się informacja o zatruciu prawie miliona pszczół w pasiekach niedaleko Środy Wielkopolskiej. Jakie to może mieć skutki dla okolicznych upraw?
Takie masowe zatrucie jest bezsprzecznie dużą stratą dla pszczelarzy, których rodziny pszczele zginęły. Dopóki trwają badania nad wyjaśnieniem tego zjawiska, trudno je komentować, choć niektóre symptomy wskazują na możliwość zatrucia pszczół środkiem ochrony roślin. Pamiętajmy jednak, że nie wszystkie środki ochrony roślin są niebezpieczne dla pszczół. Bezpieczne substancje można znaleźć również wśród insektycydów. Zawsze warunkiem jest prawidłowe, zgodne z etykietą stosowanie środka. Śmierć miliona tych pożytecznych owadów oznacza, że zginęło od 25–100 rodzin, w zależności od ich liczebności, która się wiąże z okresem rozwoju pszczół. To z kolei może oznaczać gorsze zapylenie roślin owadopylnych na obszarze około 50–100 ha.
Zapylacze – ochrona, a środki ochrony roślin
Współczesne rolnictwo opiera się na integrowanej ochronie roślin, której istotnym elementem jest ochrona chemiczna. Jakie zasady bezpieczeństwa, w kontekście ochrony zapylaczy, powinni stosować rolnicy?
Każdy zabieg chemiczny z użyciem środka ochrony roślin narusza warunki egzystencji owadów, które w tym czasie występują na polu. Zapylacze cierpią przez stosowanie śor. Jeśli jest to zabieg insektycydowy, stwarza to dla zapylaczy szczególne niebezpieczeństwo. Obecnie – w myśl zasad integrowanych programów ochrony roślin, jeśli konieczny jest zabieg insektycydowy na kwitnącej uprawie, na przykład rzepaku, to należy w pierwszej kolejności korzystać ze środków o jak najniższej toksyczności dla pszczoły miodnej. Podobnie należy chronić uprawy, na których występują kwitnące chwasty. Bardzo ważne jest przestrzeganie okresów prewencji dla pszczół, zwracanie uwagi na możliwość znoszenia przez wiatr cieczy roboczej lub pyłu przy siewie nasion zaprawionych substancją insektycydową. Zabiegi opryskiwania należy przeprowadzać w godzinach wieczornych i nocnych po oblocie pszczół i kończyć je na 3-4 godziny przed początkiem ich aktywności porannej.
Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu prowadzi badania polowe dotyczące wielu aspektów stosowania chemicznych środków ochrony roślin na ryzyko zatruć pszczół. Jakie są wnioski z tych badań?
Wnioski z tych badań są konkretne: środki ochrony roślin, a zwłaszcza insektycydy, w większości stanowią zagrożenie dla pszczół. Jednak wśród substancji czynnych insektycydów istnieją takie, które przy zalecanych dawkach są całkowicie bezpieczne. Taką substancją jest na przykład acetamipryd. Choć należy do budzącej kontrowersje grupy neonikotynoidów, to jednak ze względu na budowę komórek nerwowych pszczoły miodnej, na tego owada acetamipryd nie działa. Również pyretroid tau-fluwalinat jest substancją bezpieczną dla pszczoły. Także inne zapylacze ją tolerują. Jednak, jak wspomniałem, większość insektycydów jest bardzo niebezpieczna i niestosowanie się do ścisłych zaleceń przy ich użyciu może okazać się przyczyną zatrucia tych owadów.
Wyniki naszych badań od wielu lat staramy się przekazywać do praktyki rolniczej, najczęściej poprzez artykuły w fachowej prasie rolniczej, poprzez publikacje książkowe, wywiady, a także podczas spotkań z rolnikami, firmami fitofarmaceutycznymi, studentami i uczniami szkół rolniczych. Poprzez stały kontakt z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa wyniki naszych badań przekazywane są na bieżąco również doradztwu rolniczemu.
Rozmawiała Andromeda Wróbel