Uprawa ziemniaków skrobiowych wymaga nie tylko doboru odmian na dane stanowisko ale również odpowiedniego nawożenia, starannej pielęgnacji i ochrony. Wtedy osiągniemy na pewno wzrost plonu ogólnego jak i plonu skrobi z 1 ha. Elementy te są pochodną cech genetycznych odmian, odpowiedniego nawożenia, przebiegu warunków pogodowych i przeprowadzonych zabiegów pielęgnacyjnych w czasie wegetacji.
W krótkim zarysie przedstawię agrotechnikę ziemniaka skrobiowego.
Jesień i wiosna. Stanowisko powinno zostać odchwaszczone, nawiezione, zaorane (jesienią) i zbronowane (wiosną).
Ziemniaki uprawiamy w technologii orkowej. W uprawie ziemniaków skrobiowych nie ma praktycznie żadnych przeciwskazań co do przedplonu. Jeżeli stosujemy nawozy organiczne to przed orką pole nawozimy obornikiem ( 30 – 35 t/ha ), kurzeńcem ( 15 – 17 t/ha ) lub gnojowicą ( możemy mieszać np. obornik świński z kurzym). Nie stosujemy wyższych dawek obornika i kurzeńca. Obornik pokrywa wymagania pokarmowe ziemniaka na około 30% azotu, 40% fosforu i około 60% potasu. Kiedy stosujemy obornik, dawki nawozów mineralnych zmniejszamy do wielkości zalecanych dla bardzo wysokiej zasobności gleby. Potas zapewnia wzrost odporności na choroby, wpływa na efektywną gospodarkę wodną, a co najważniejsze zwiększa zawartość suchej masy i skrobi. Sól potasową stosujemy jeszcze przed orką jesienną lub jak najwcześniej wiosną – przynajmniej 6 tygodni przed sadzeniem. Wiosną stosujemy fosforowe nawozy mineralne. Fosfor zapewnia prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, wzrost odporności na choroby oraz wzrost odporności na uszkodzenia bulw w czasie zbioru. Wielkość dawek nawożenia mineralnego zależy od zasobności gleby. Istnieje prosta zasada stosowania N:P:K – 1:1:1,5 gdy dawka azotu nie jest wyższa niż 100 kg. Gdy będzie wyższa to proporcja powinna wynosić 1:1-1,2:1,2-1,3. Do odmian wymagających wyższego nawożenia azotem ( 150-170 kg/ha N) należą: Hinga, Pasat, Rumpel. Dawki w granicach 120 – 150 kg/ha N należy stosować dla odmian: Glada, Harpun, Inwestor, Boryna, Jubilat, Kaszub, Mieszko, Szyper. 100-120 kgN/ha dla Amaranta. Pod ziemniaka przemysłowego zaleca się podzielić dawkę azotu. Przed sadzeniem stosować do 2/3 dawki azotu w formie mocznika, polifoski 21, saletrzaku, salmagu lub saletry amonowej.
Sadzenie
Dobór odmian dostosowanych do warunków glebowych gospodarstwa oraz technologia uprawy mają olbrzymie znaczenie w uzyskaniu wysokich plonów skrobi. Odmiany mają zróżnicowane wymagania glebowe i nawozowe. Zapoznając się z charakterystyką odmian dostępnych na rynku ( oficjalne źródło Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych )możemy zdecydować o ich doborze do naszego gospodarstwa. Obecnie w doborze odmian jest wiele, które mogą nam dać wydajność ponad 10 t/ha skrobi. Wydajność jednostkowa skrobi to iloczyn dwóch składowych – ogólny plon bulw i procentowa zawartość skrobi w danej odmianie. Cechami, którymi powinny wyróżniać się ziemniaki skrobiowe są: duża plenność, wysoka zawartość skrobi – przynajmniej 18 %. W zależności od regionu oraz tempa ogrzewania się gleby sadzenie ziemniaków skrobiowych należy przeprowadzić w okresie od 10 kwietnia do 10 maja, gdy temperatura gleby na głębokości 10 cm wynosi około 6 – 8 stopni C a najlepiej10°C. Obsada roślin na plantacji powinna wynosić od 35 do 55 tys./ha. Rozstawa w rzędzie 28 – 38 cm zależna od wielkości sadzeniaków. Głębokość sadzenia sadzeniaków małych o średnicy 3-4,5 cm powinna wynosić 5-6 cm od wyrównanej powierzchni gleby, a dużych o średnicy 4,5-6 cm, odpowiednio 7-8 cm. Zbyt głębokie sadzenie i obsypywanie powoduje opóźnienie wschodów oraz zwiększa porażenie kiełków rizoktoniozą. Rozstawa rzędów nie mniejsza jak 75 cm. Ziemniaki najlepiej rozwijają się przy umiarkowanej temperaturze i wilgotności. Bulwy do prawidłowego wzrostu wymagają temperatur w zakresie ok. 15 – 22°C oraz oczekują stałej, ale umiarkowanej wilgotności podłoża (częste, niewielkie opady). W niesprzyjających warunkach np. długotrwała susza ich wzrost zostaje zahamowany, a bulwy karleją lub źle się wykształcają. Ziemniaki mają natomiast nieco mniejsze wymagania w stosunku do podłoża. Najlepsze pod ich uprawę są gleby piaszczysto-gliniaste, wykazujące się dobrymi właściwościami fizycznymi. Rośliny są też tolerancyjne na odczyn pH. Nie tolerują jedynie wartości skrajnie niskich ani skrajnie wysokich. Mogą być także uprawiane po wielu roślinach użytkowych, z wyjątkiem gatunków należących do tej samej rodziny botanicznej (przerwa w uprawie powinna wynosić 2-5 lat). Dobrym przedplonem dla ziemniaków są rośliny strączkowe i zboża, nie wskazany jest natomiast łubin nasienny, który sprzyja porażeniu bulw ziemniaka czarną nóżką. Nie poleca się także uprawy ziemniaków po kukurydzy.
Nawożenie dolistne i ochrona plantacji
Dokarmianie dolistne ziemniaka jest najbardziej skuteczne na dobrych, zdrowych plantacjach a wykonywać je można od fazy wytworzenia pędów bocznych do fazy formowania jagód, również w fazie kwitnienia. Do nawożenia możemy wykorzystać 6% wodny roztwór mocznika czyli 6 kg mocznika w 100 litrach wody, łącznie z 5 kg siarczanu magnezu i mikroskładnikami. Nie zapomnijmy o dodaniu manganu i boru, a w uprawie bez obornika także cynku i miedzi. Stosując zabiegi ochrony ziemniaka na choroby i szkodniki, gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem korzystne jest dodać mocznik oraz mangan i do tego bor 50-70 g/ha – szczególnie w suche lata – ogranicza to występowanie chorób grzybowych. Wykazano, że mangan ma wpływ na ograniczenie występowania parcha zwykłego na bulwach – zastosowanie manganu w czasie haczykowania. Dolistne nawożenie należy przeprowadzać późnym popołudniem lub wcześnie rano przy temp. 12 – 15 stopni C.
Do najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych podczas uprawy ziemniaka należą między innymi: obsypywanie czyli formowanie redlin (2-3 razy co 5-7 dni, po posadzeniu bulw), odchwaszczanie, nawadnianie (w razie potrzeby) i ochrona przed chorobami i szkodnikami. Ziemniaki to rośliny narażone na liczne choroby i szkodniki. Do najczęstszych chorób należą: czarna nóżka, zaraza ziemniaka, alternarioza, sucha zgnilizna bulw, bakterioza pierścieniowa i parch. Wśród szkodników najczęściej spotyka się mątwiki ziemniaczane, mszyce, rolnice, drutowce oraz stonkę ziemniaczaną.
Ziemniak porażany przez wiele patogenów ale te dwie choroby można uznać za najważniejsze – zaraza ziemniaka i alternarioza – powodują straty w plonie. Występowaniu zarazy ziemniaka sprzyja pogoda, podczas której występują dłuższe okresy o podwyższonej wilgotności względnej ( już od 75%) wywołane przez opady deszczu, obfite rosy utrzymujące się przez wiele godzin w ciągu dnia oraz występowanie mgły, przy niskiej temperaturze. Alternarioza ziemniaka jest kolejną, co do szkodliwości chorobą wymagającą chemicznego zwalczania. Na początku czerwca na starszych liściach można zaobserwować jej objawy.
Zbiór
Zbiór bulw powinien rozpocząć się wtedy, gdy ziemniaki osiągną dojrzałość zbiorczą (będą posiadały skorkowaciałą skórkę i będą łatwo odrywać się od podziemnych pędów). Wczesne zasychanie części nadziemnej nie zawsze jest dobrym sygnałem do rozpoczęcia zbiorów, gdyż może być wynikiem np. suszy. Przed zbiorem powinniśmy niszczyć nać. Termin niszczenia naci zależy od wczesności odmiany, stanu wegetacji i planowanego terminu zbioru. W uprawie odmian skrobiowych bezpośrednio na produkcję pomijamy często zabieg niszczenia naci. W odmianach późnych powinniśmy moim zdaniem niszczyć nać na 14 – 21 dni przed zbiorem. W poszczególnych regionach kraju zbiór odmian skrobiowych powinien być dokonany w okresie od początku września do 15 października. Przesunięcie zbioru jest ryzykowne ze względu na wystąpienie przygruntowych przymrozków czy wzrostu ilości opadów. Te czynniki powodują przemianę skrobi w cukry proste, co obniża wydajność skrobi z hektara.
Przechowanie ziemniaków do własnego sadzenia
Bulwy należy wydobywać z ziemi ostrożnie, gdyż uszkodzone nie będą nadawały się do przechowywania i szybko ulegną porażeniu chorobami grzybowymi. Po przebraniu i odrzuceniu wszystkich zanieczyszczeń oraz bulw chorych i uszkodzonych, ziemniaki umieszcza się w przechowalni. Powoli staramy się osuszyć i schłodzić składowane ziemniaki powietrzem z wentylatorów. Ziemniaki najlepiej przechowują się w skrzyniopaletach.
Warunki pogodowe to ważny czynnik w gromadzeniu skrobi w bulwach. Duże nasłonecznienie przy optymalnej ilości i rozkładzie opadów wpływa na magazynowanie większej ilości skrobi. Z kolei niższa temperatura z nadmierną ilością opadów obniża jej poziom.
Produkcja ziemniaka skrobiowego jest opłacalna pod warunkiem intensywnej jego uprawy, pozwalającej na wysokie plony z jednego hektara i uzyskiwanie wysokiej skrobiowości, tj. powyżej 18 proc.
Cała branża ma jeszcze potencjał rozwojowy. Skrobia i jej pochodne mają już około dwóch tysięcy zastosowań w kilkunastu dziedzinach przemysłu, ze spożywczym na czele. Szlachetna skrobia ziemniaczana ze względu na swoje właściwości nie powinna być zastępowana innymi w wielu wyrobach. Konsumenci coraz bardziej dostrzegają, że jest naturalnym, a nie syntetycznym składnikiem potraw, leków czy kosmetyków. Jest przy tym bezpieczna, nie stwierdzono, aby wywoływała alergie.
Uwagi końcowe.
Przyczyn niskiej zawartości skrobi może być wiele: 1) nawożenie w złych proporcjach N:P:K, 2) stosowanie potasu w formie soli potasowej krótko przed sadzeniem, 3) niekorzystne warunki w czasie wegetacji – susza – prowadząca do zdrobnienia bulw i zakłócenia procesu tuberyzacji, po dłuższym okresie suszy obfite opady prowadzące do przyrostów wtórnych a przez to tracenie skrobi.
Każdy z plantatorów na pewno ma na swoim terenie doradcę z zakresu nawożenia i ochrony ziemniaka. Doradcy będąc przedstawicielami firm nawozowych i środków ochrony roślin przedstawią szczegółowe oferty. Jestem pracownikiem niezależnym i nie będę promował żadnej z firm. Każdy producent sam powinien przekonać się do proponowanych ofert ( Corteva, Syngenta, Bayer, Yara, Azoty Puławy itd.).
Mając od lat kontakt z sadzeniakami odmian skrobiowych mogę polecić w wielkim skrócie te z którymi miałem najwięcej doświadczenia i są uprawiane na terenie całego kraju.
Odmiany wczesne:1) Dominator
Odmiany średnio wczesne:1) Boryna, 2) Jubilat, 3) Kaszub, 4) Mieszko, 5) Szyper, 6) Albatros, 7) Glada, 8) Harpun, 9) Zuzanna
Odmiany średnio późne i poźne: 1) Kuras, 2) Hinga, 3) Amarant, 4) Maxilla, 5) Eurogrande, 6) Eurostarch
Autor: Marek Musielak,
członek Komisji Przetwórstwa i Przemysłu Skrobiowego Polskiej Federacji Ziemniaka
email: marek@cnnidzica.pl